‘Wat mij trekt, is ergens naar toe gaan en niet weten hoe het afloopt.’

Arita Baaijens groeide op in Ede en studeerde biologie in Amsterdam. Na zeven jaar werken gaf ze haar baan als milieubioloog op om een onzeker avontuur in de Egyptische woestijn aan te gaan. Ze kocht kamelen en leerde in de woestijn te overleven. Als enige Westerse vrouw bereisde ze gedurende een periode van vijftien jaar met haar eigen karavaan kamelen de Sahara. De zelfgezochte eenzaamheid veranderde haar kijken op het leven. In het kale landschap van zand en rotsen valt de mens terug op het pure bestaan. Als de tijd niet kan worden opgevuld met economische en culturele activiteiten komt een mens vanzelf tot reflectie. De confrontatie met de leegte kan beangstigend zijn, maar eenzaamheid maakt ook krachtig. In de woestijn leerde Arita Baaijens angst voor het onbekende om te zetten in een positieve kracht. Als je niemand om hulp kunt vragen bedenk je vanzelf oplossingen. Waar niets is kenmerkt het ontbreken van gereedschap de ware meester.

Internationale erkenning en prijzen

Arita Baaijens ontving internationaal erkenning en prijzen voor haar onderzoek naar de betekenis van landschap. Haar veelzijdige manier van werken past niet in een hokje, werkend op het snijvlak van wetenschap, literatuur, natuur en technologie breekt zij muren tussen disciplines voortdurend af. In 2014 werd zij onderscheiden met de internationale Women of Discovery Humanity award en verkoos de Spaanse Geografische Sociëteit haar tot Traveler of the Year 2014. In 2020 ontving Arita én de Ambassade van de Noordzee de Groeneveldprijs voor hun bijzondere inzet voor natuur en landschap, en voor het kritische, afwijkende geluid dat zij laten horen.

Baaijens is lid van de Royal Geographical Society en werd geportretteerd in onder meer The Modern Explorers (2013, Thames and Hudson) en de tentoonstelling ‘Gewoon Stoer’ (2018, Margriet/Amsterdam Museum). Over haar reizen publiceerde zij onder meer het bekroonde boek ‘Desert Songs’ en bestsellers ‘Een regen van eeuwig vuur’, ‘Woestijnnomaden’ en ‘Zoektocht naar het paradijs – Een onderzoek naar waarheid en werkelijkheid in het hart van Centraal-Azië’ (shortlist Jan Wolkersprijs 2016). In september 2018 verscheen ‘Paradijs in de Polder – Wat landschap je vertelt’ (Atlas Contact). “Een geschenk uit de hemel”, reageerde hoogleraar en ecoloog Theunis Piersma enthousiast.

Woestijn

Gedurende 1988-2004 vormt de woestijn een constante in het leven van Arita Baaijens. Maandenlang zwerft ze elke winter met haar eigen karavaan kamelen door de woestijn van Egypte en Soedan. Vaak solo, soms in het gezelschap van nomaden. In de boeken ‘Een regen van eeuwig vuur’, ‘Oase Farafra’, ‘Woestijnnomaden’ en ‘Desert Songs’ beschrijft ze haar passie voor de woestijn die ze liefheeft en vreest. De boeken zijn een ode aan kamelen, vergezichten, nomaden en ontdekkingsreizigers. Tegelijkertijd vertelt Baaijens ook over een innerlijke reis, een rite de passage of queeste. Wie ben je en hoe sterk ben je als je nergens op terug kunt vallen? Waar liggen je grenzen? Ze trekt de woestijn in om antwoorden te vinden en de ervaringen veranderen haar voorgoed.

Siberië

Na twee decennia zand en kamelen lokt Siberië. In het Altaigebergte zoekt de ontdekkingsreizigster naar het legendarische Shambala, een verborgen paradijs omringd door ijzige bergen ergens ten noorden van de Himalaya. Door ontmoetingen met lokale herders en sjamanen raakt ze geïntrigeerd in hun rotsvaste geloof in natuurgeesten en bezielde natuur. Als bioloog vraagt ze zich af hoe het kan dat een heel volk een andere werkelijkheid lijkt te ervaren dan zijzelf. Kan landschap de geest kunnen beïnvloeden? En bezit wetenschap het monopolie op waarheid? Een nieuwe expeditie en een experiment moeten uitkomst bieden. In 2013 omcirkelt de reizigster het hele Altai gebergte te paard, vijftienhonderd kilometer door moeilijk bereikbare gebieden in Kazachstan, China, Mongolië en Rusland. De reis en de uitkomst van het experiment zetten haar leven behoorlijk op zijn kop en tegelijkertijd weer op de rails.

Het boek ‘Zoektocht naar het paradijs’ (2016) over de expeditie en haar onderzoek naar betekenis van landschap in Siberië werd een bestseller en de opgedane inzichten krijgen een vervolg. Nog in datzelfde jaar 2016 reisde Baaijens naar de heilige Karakolvallei in de Altai om een deep map experiment uit te voeren met een team van wetenschappers, kunstenaar en bewoners uit de regio.

Papoea Nieuw Guinea

Arita reist in 2017 en 2019 met support van WINGS worldquest naar Papoea Nieuw Guinea en onderzoekt in het tropische bergbos van Bosavi welke betekenis de bewoners toekennen aan het bos dat zowel thuis is als ook ‘supermarkt’. Het onderzoek resulteert in een tweedelige podcast voor Vroege Vogels radio. 

Nederland

In 2017 start Arita op verzoek van lezers een project in eigen land: ‘Paradijs in de Polder, ontdek wat landschap je vertelt.’ Met bewoners, beleidsmakers, doeners en denkers onderzoekt zij onze eenzijdige relatie met natuur. In 2018 verschijnt het gelijknamige werkboek ‘Paradijs in de polder, ontdek wat landschap je vertelt’ bij uitgeverij Atlas Contact. In 2020 initieert Arita het filosofisch taalexperiment ‘Taal voor de toekomst, in gesprek met de Noordzee’. Taal laat zien wat we belangrijk vinden en onze woordenschat is karig bedeeld met gevoelswoorden voor natuur en landschap. Eenrichtingsverkeer markeert onze band met de omgeving. Met inzet van een lerende taalmachine en in co-creatie met de Noordzee, woordkunstenaars en publiek verkent het project op succesvolle wijze de contouren van een vernieuwende poëtisch-ecologische taal die uitgaat van relaties. Met onder meer De Groene Amsterdammer, het Letterenfonds, Iona, het Pauwhof Fonds, Tolhuistuin en uitgeverij Atlas Contact. Lees meer op de projectwebsite Taal voor de toekomst.

In 2022 vervolgt Arita het onderzoek naar onze bazige relatie met de zee. Voor het project ‘Op gesprek met de zee’ bereidt ze zich gedurende een jaar voor op een haar sollicitatie bij de zee op de functie ‘spreker voor al het leven in de zee’. Inspiratiebron vormt de zoöp, een nieuwe organisatievorm waarbij een bedrijf, organisatie of instelling beslissingen neemt in samenspraak met andere levensvormen. Kan dat? Ja, dat kan, laat Het Nieuwe Instituut in Rotterdam als eerste zoöp ter wereld zien. Het project ‘Op gesprek bij de Noordzee’ is te volgen op de projectwebsite ‘Taal voor de toekomst’.

Stichting Living Landscapes

Stichting Living Landscapes stelt zich ten doel: het systematisch onderzoeken, verzamelen en vastleggen van relaties tussen mens en natuurlijke omgeving. Met behulp van innovatieve cartografie en taalvernieuwing beoogt de stichting natuur en landschap een stem te geven in het discours over de toekomst van de leefomgeving. Onderzoekstrajecten, workshops en activiteiten bewegen zich op het snijvlak van wetenschap, traditionele vormen van kennis, kunst en technologie. Zie Stichting Living Landscapes.